Fernando Pessoa (Φερνάντο Πεσσόα 1888-1935) – Ο αναρχικός τραπεζίτης (αποσπάσματα)

Fernando Pessoa (Φερνάντο Πεσσόα 1888-1935) – Ο αναρχικός τραπεζίτης (αποσπάσματα)

{Το χρήμα είναι ωραίο γιατί είναι απελευθέρωση.

Είσαι ελεύθερος αν μπορείς να απομακρυνθείς από τους ανθρώπους, χωρίς να σε υποχρεώνει να τους αναζητάς η ανάγκη του χρήματος…

Μπερνάντο Σοάρες

Το βιβλίο της ανησυχίας}

{Αναρχικός στην ουσία δεν σημαίνει τίποτα άλλο από τον εξεγερμένο ενάντια στην αδικία της κοινωνικής ανισότητας που γνωρίζει κανείς από τη γέννησή του. Από εκεί προκύπτει, είναι εμφανές, η εξέγερση ενάντια στις κοινωνικές συμβάσεις που καθιστούν δυνατή αυτή την ανισότητα[…]Οι αδικίες της Φύσης, έχει καλώς. Δεν μπορούμε να τις αποφύγουμε. Αλλά τις αδικίες της κοινωνίας και των συμβάσεών της, αυτές γιατί να μην τις αποφύγουμε; Δέχομαι- δε μπορώ να κάνω κι αλλιώς- ότι κάποιος είναι ανώτερός μου γιατί η Φύση του έδωσε το ταλέντο, τη δύναμη, την ενέργεια.  Δεν δέχομαι ότι είναι ανώτερός μου λόγω τεχνητών χαρισμάτων, που δεν τα είχε βγαίνοντας από την κοιλιά της μάνας του, αλλά που η τύχη του τα πρόσφερε μόλις ήρθε στον κόσμο, και εννοώ πλούτη, κοινωνική θέση, εύκολη ζωή κλπ.}

{Το πραγματικό κακό, το μοναδικό κακό, είναι οι κοινωνικές συμβάσεις και τα “επινοήματα” που έρχονται να επικαλύψουν τις φυσικές αλήθειες- όλα, από την οικογένεια μέχρι το χρήμα, από τη θρησκεία μέχρι το κράτος. Γεννιόμαστε άντρες ή γυναίκες- εννοώ ότι γεννιόμαστε για να γίνουμε, όταν ενηλικιωθούμε, άντρες ή γυναίκες. Σύμφωνα με τη φυσική δικαιοσύνη, δεν γεννιόμαστε ούτε για να γίνουμε σύζυγοι, ούτε για να γίνουμε πλούσιοι ή φτωχοί, όπως δεν γεννιόμαστε για να γίνουμε καθολικοί ή προτεστάντες, Άγγλοι ή Πορτογάλοι. Για όλα αυτά ευθύνονται τα κοινωνικά επινοήματα. Γιατί άραγε αυτά τα κοινωνικά επινοήματα είναι κακά; Γιατί είναι επινοήματα, γιατί δεν είναι φυσικές αλήθειες. Το χρήμα είναι εξίσου κακό όπως και το κράτος, η ύπαρξη της οικογένειας όσο και οι θρησκείες. Αν στη θέση των επινοημάτων αυτών υπήρχαν άλλα, θα ήταν εξίσου κακά, γιατί θα ήταν επίσης επινοήματα, γιατί θα επικάλυπταν και θα εμπόδιζαν τις φυσικές αλήθειες. Κάθε σύστημα – εκτός από την καθαρή αναρχία, που πρεσβεύει την κατάργηση όλων των επινοημάτων και του καθενός από αυτά στο σύνολό του- είναι επίσης επινόημα. Το να αναλώνουμε όλη μας τη θέληση, όλες μας τις προσπάθειες, όλη μας την ευφυΐα, για να εγκαθιδρύσουμε ή να συμβάλλουμε στην εγκαθίδρυση ενός κοινωνικού επινοήματος αντί κάποιου άλλου είναι παραλογισμός, αν όχι έγκλημα, γιατί σημαίνει την πρόκληση μιας κοινωνικής αναταραχής με συνειδητό στόχο να μην αλλάξει τίποτε.}

{Αν η κοινωνία μπορεί να είναι φυσική, αν (για οιονδήποτε λόγο) πρέπει οπωσδήποτε να είναι επινόημα, ας επιλέξουμε το μη χείρον βέλτιστον: ας την κάνουμε, στο πλαίσιο αυτού του αναπόφευκτου επινοήματος, όσο το δυνατόν πιο φυσική, και ως εκ τούτου όσο το δυνατόν πιο δίκαιη. Ποιο είναι το πιο φυσικό επινόημα; Κανένα επινόημα δεν είναι φυσικό αυτό καθ’ εαυτό, επειδή ακριβώς είναι επινόημα.  Στην περίπτωσή μας, το πιο φυσικό θα είναι αυτό που φαίνεται ως πιο φυσικό ή που το νιώθουμε ως πιο φυσικό. Ποιο είναι αυτό που φαίνεται ως πιο φυσικό ή που το νιώθουμε ως πιο φυσικό.  Είναι αυτό που έχουμε συνηθίσει. (Αντιλαμβάνεστε ότι φυσικό είναι αυτό που εξαρτάται από το ένστικτο. Και αυτό που, αν και δεν εξαρτάται από το ένστικτο, έχει όλα του τα χαρακτηριστικά είναι η συνήθεια. Το κάπνισμα δεν είναι φυσικό, δεν μας επιβάλλεται από το ένστικτο, αλλά αν το συνηθίσουμε μας φαίνεται φυσικό, το νιώθουμε σαν κάτι αναγκαίο που μας επιβάλλεται από το ένστικτο.) Ποιο είναι το κοινωνικό επινόημα στο οποίο είμαστε συνηθισμένοι; Το ισχύον σύστημα, το αστικό σύστημα.

{«Η τυραννία της βοήθειας. Υπήρχαν άτομα ανάμεσά μας τα οποία, αντί να διατάζουν τους άλλους, αντί να τους επιβάλλονται, αντιθέτως, τους βοηθούσαν όσο μπορούσαν. Φαίνεται να είναι το αντίθετο της τυραννίας, δεν συμφωνείτε; Και όμως, πρόκειται για το ίδιο πράγμα. Πρόκειται για την ίδια νέα τυραννία. Και στην περίπτωση αυτή ερχόμαστε σε αντίθεση με το αναρχικό ιδεώδες».

   «Καλό κι αυτό. Και πώς γίνεται;

   «Βοηθάω κάποιον, φίλε μου, σημαίνει ότι τον θεωρώ ανίκανο. Αν δεν είναι από μόνος του, τον καθιστώ ή τον αντιμετωπίζω ως ανίκανο. Στην πρώτη περίπτωση πρόκειται για τυραννία και στη δεύτερη για περιφρόνηση. Στην μια περίπτωση περιορίζεις την ελευθερία του άλλου, στην άλλη θεωρείς ως δεδομένο, τουλάχιστον ασυνείδητα, ότι ο άλλος είναι άξιος περιφρόνησης και ανάξιος ή ανίκανος για ελευθερία.}  

{Ένα πράγμα είναι βέβαιο: στην παρούσα κοινωνική κατάσταση δεν είναι δυνατόν μια ομάδα ανθρώπων, ακόμη κι αν όλοι τους ξεκινούν με τις καλύτερες προσθέσεις, ακόμη κι αν το μόνο που τους απασχολεί είναι να πολεμήσουν τα κοινωνικά επινοήματα και να αγωνιστούν για την ελευθερία, δεν είναι δυνατόν να δουλέψουν μαζί χωρίς να δημιουργηθεί μεταξύ τους αυθόρμητα τυραννία- αυτή η νέα τυραννία που προστίθεται στην τυραννία των κοινωνικών επινοημάτων- χωρίς να καταστρέφουν στην πράξη ό,τι επιθυμούν στη θεωρία, χωρίς άθελά τους να παρεμποδίζουν σημαντικά των επιδιωκόμενο στόχο. Τι πρέπει να γίνει; Είναι πολύ απλό: να δουλέψουμε όλοι για τον ίδιο σκοπό, αλλά χωριστά.}

{Το πρόβλημα δεν είναι να μην δημιουργηθεί τυραννία, αλλά να μην δημιουργηθεί νέα τυραννία, δηλαδή τυραννία εκεί όπου δεν υπήρχε. Οι αναρχικοί, δουλεύοντας από κοινού και επηρεάζοντας ο ένας τον άλλον, όπως σας είπα ήδη, δημιουργούν ανάμεσά τους, εκτός και πέρα των κοινωνικών επινοημάτων, τυραννία. Αυτή ακριβώς είναι η νέα τυραννία. Εγώ δεν δημιούργησα τέτοια τυραννία. Ούτε μπορούσα να τη δημιουργήσω, λόγω των ίδιων των βασικών όρων της μεθόδους μου. Όχι, φίλε μου, το μόνο που δημιούργησα είναι ελευθερία. Ελευθέρωσα έναν άνθρωπο, τον εαυτό μου.}       

 

     

Fernando Pessoa (Φερνάντο Πεσσόα 1888-1935) – Ο αναρχικός τραπεζίτης (αποσπάσματα)

Μετάφραση : Μαρία Παπαδήμα

Εκδόσεις : Εξάντας